Χορεία του Huntington (Χάντινγκτον)

Τι είναι η χορεία του Huntington (Χάντινγκτον);

Η χορεία του Huntington είναι μια γενετικής αιτιολογίας (κληρονομική) νευροεκφυλιστική πάθηση. Τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως μεταξύ 30 και 50 ετών και ακολουθούν βραδέως επιδεινούμενη πορεία. Είναι ασυνήθης νόσος, με επιπολασμό (συχνότητα εμφάνισης στον πληθυσμό) μεταξύ 4 και 10 περιστατικών ανά 100.000 άτομα.

Γράφει ο νευρολόγος Ανδρέας Π. Μούστρης
Κατηγορία: Κινητικές διαταραχές

Η νόσος Huntington περιγράφεται εναλλακτικά και ως «μείζονα χορεία». Ο όρος χορεία (chorea) αναφέρεται σε μια κινητική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από περίσσεια ακούσιων, ταχέων, βραχείας διάρκειας κινήσεων, οι οποίες «ρέουν» ανάμεσα στα μέλη του σώματος (η έντονη χορεία μπορεί να θυμίζει χορό, εξού και η ονομασία). Ωστόσο, εκτός από τη χορεία, η νόσος Huntington συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα, με κυριότερα την έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών και την εμφάνιση συμπεριφορικών και ψυχολογικών διαταραχών.

Δεν υπάρχει προς το παρόν αιτιολογική θεραπεία. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση συμβάλλει στη μείωση της έντασης της κινητικής διαταραχής και στην αντιμετώπιση των συμπεριφορικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων. Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις μπορούν επίσης να παράσχουν συμπτωματική ανακούφιση και βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Πώς κληρονομείται η χορεία του Huntington;

Η νόσος Huntington αποτελεί μέλος μιας ιδιαίτερης ομάδας γενετικών νοσημάτων που ονομάζονται «διαταραχές επαναλήψεως τρινουκλεοτιδίων» (trinucleotide repeat disorders). Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ύπαρξη μεταλλάξεων με τη μορφή αυξημένου αριθμού επαναλήψεων μιας αλληλουχίας βάσεων στο παθολογικό γονίδιο.

Στην περίπτωση της Huntington, το γονίδιο ονομάζεται ΗΤΤ και φέρει επαναλήψεις της τριπλέτας C-A-G (Cytosine-Adenine-Guanine). Σε φυσιολογικά γονίδια, ο αριθμός των επαναλήψεων είναι κάτω των 35. Σε άτομα με νόσο Huntington, ο αριθμός αυτός συνήθως ξεπερνάει τις 39. Σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των επαναλήψεων, τόσο νωρίτερα εμφανίζεται η νόσος. Το κάθε τέκνο ενός προσβεβλημένου γονέα έχει 50% πιθανότητες να κληρονομήσει το μεταλλαγμένο γονίδιο και επομένως να νοσήσει.

Μία ακόμα ιδιαιτερότητα της γενετικής της Huntington είναι το φαινόμενο της επίσπευσης (anticipation effect). Με τον όρο αυτό περιγράφεται η τάση της νόσου να εμφανίζεται σε νεότερες ηλικίες σε κάθε επόμενη γενιά. Για παράδειγμα, διερευνώντας το δένδρο μιας οικογένειας, ενίοτε παρατηρεί κανείς ότι, ο παππούς έπασχε από μια «άγνωστη νόσο» που χαρακτηριζόταν κυρίως από έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών με έναρξη στα 65 έτη, ο γιος ανέπτυξε τυπική Huntington στα 40 και ο εγγονός νόσησε στα 25. Η επίσπευση σχετίζεται με την αστάθεια του αριθμού των επαναλήψεων, οι οποίες τείνουν να αυξάνουν από γενιά σε γενιά.

Με βάση τα παραπάνω, θα περίμενε κανείς ότι στο οικογενειακό ιστορικό των ατόμων με νόσο Huntington υπάρχουν πάντα και άλλα διεγνωσμένα συγγενικά πρόσωπα. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει πάντα. Οι αιτίες γι’ αυτό είναι οι ακόλουθες:

• Ο γονέας που έφερε τη μετάλλαξη απεβίωσε πριν νοσήσει ή προτού τεθεί η διάγνωση.
• Ο προσβεβλημένος γονέας διεγνώσθη λανθασμένα με μια διαφορετική νευρολογική ή ψυχιατρική νόσο (στις περιπτώσεις οψίμου έναρξης η Huntington ενδέχεται να διαγνωσθεί ως άνοια)
• Το προσβεβλημένο άτομο είναι το πρώτο άτομο στην οικογένεια με το παθολογικό γονίδιο, λόγω τυχαίας αυθόρμητης αύξησης του αριθμού των επαναλήψεων.

Ποια είναι τα συμπτώματα της χορείας του Huntington;

Η κλινική εικόνα της Huntington χαρακτηρίζεται από προοδευτική εισβολή συμπτωμάτων (σε διάστημα ετών) και σταδιακή επιδείνωση της λειτουργικότητας. Τα συμπτώματα ποικίλλουν από άτομο σε άτομο (ειδικά στα πρώτα στάδια) και τείνουν να μεταβάλλονται κατά την εξέλιξη της νόσου.

Κινητικές Διαταραχές

Το κύριο χαρακτηριστικό της νόσου Huntington είναι η χορεία, η οποία εκδηλώνεται στην πλειοψηφία των ενήλικων ασθενών. Συνήθως αποτελεί το σύμπτωμα που οδηγεί στη διάγνωση. Στα πρώτα στάδια, η χορεία είναι ήπια και συχνά διαλάθει της προσοχής. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν, είναι τα ακόλουθα:

• Δυστονία (επαναλαμβανόμενοι μυικοί σπασμοί που οδηγούν τα μέλη του σώματος σε ανώμαλες θέσεις)
• Διαταραχές στις οφθαλμικές κινήσεις (οι εκούσιες κινήσεις των ματιών γίνονται αργές)
• Αστάθεια και πτώσεις
• Μυική δυσκαμψία και βραδύτητα στις κινήσεις (ονομάζεται παρκινσονισμός και εκδηλώνεται συνήθως στα προχωρημένα στάδια της νόσου)
• Δυσαρθρία και δυσφαγία

Γνωστική Έκπτωση

Η βαρύτητα της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών ποικίλλει, αλλά χαρακτηρίζει το σύνολο των ασθενών. Στα πρώτα στάδια μπορεί να εκδηλώνεται ως δυσκολία στην προσοχή και στη συγκέντρωση. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, οι γνωστικές λειτουργίες επιδεινώνονται περαιτέρω, οδηγώντας σε άνοια. Η άνοια της νόσου Huntington χαρακτηρίζεται από έκπτωση της μνήμης, απάθεια, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και στο σχεδιασμό και ενίοτε άκαμπτη ή παρορμητική συμπεριφορά.

Ψυχιατρικά συμπτώματα

Τα συμπτώματα αυτά ταλαιπωρούν ιδιαίτερα τους ασθενείς, αλλά και τα μέλη του συγγενικού περιβάλλοντος. Εμφανίζονται συχνά και ενδέχεται να προηγούνται των κινητικών. Τα συχνότερα είναι:

• Κατάθλιψη
• Ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμοί
• Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα

Τα ποσοστά αυτοκτονίας ανάμεσα στους πάσχοντες είναι υψηλά, κάτι που υποδηλώνει τη σημασία της έγκαιρης αντιμετώπισης των ψυχολογικών διαταραχών.

Νεανική μορφή

Αν και τυπικά η Huntington αποτελεί νόσο της μέσης ηλικίας, τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν πριν τα 20 έτη (5-10% των περιπτώσεων). Η νεανική μορφή σχετίζεται με μεγάλο αριθμό επαναλήψεων στο γονίδιο HTT (>60) και συχνά εκδηλώνεται με εικόνα γενικευμένης μυικής δυσκαμψίας και βραδύτητας των κινήσεων (παραλλαγή Westphal). Άλλες ιδιαιτερότητες της νεανικής μορφής είναι η συχνότερη ύπαρξη δυστονίας, μυόκλονου και ενίοτε επιληπτικών κρίσεων. Κληρονομείται συχνότερα από τον πατέρα και έχει χειρότερη πρόγνωση από την τυπική μορφή των ενηλίκων.

Πώς γίνεται η διάγνωση της χορείας του Huntington;

Η διάγνωση γίνεται συνήθως αρκετά χρόνια μετά την εμφάνιση των πρώτων, αβληχρών συμπτωμάτων. Η αναζήτηση της νευρολογικής εκτίμησης γίνεται κατά κανόνα όταν η κινητική διαταραχή (χορεία) έχει καταστεί έκδηλη. Ωστόσο, επειδή η χορεία μπορεί να εμφανιστεί στα πλαίσια πολλών παθήσεων, οι ασθενείς υποβάλλονται συνήθως σε εκτεταμένο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται πλέον με γενετικό έλεγχο, ο οποίος θα πρέπει να συνοδεύεται από γενετική συμβουλή.

Πώς αντιμετωπίζεται η χορεία του Huntington;

Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής παρέμβαση που να καθυστερεί τη νευροεκφυλιστική διαδικασία και να επεμβαίνει στη φυσική πορεία της νόσου. Η θεραπεία στοχεύει στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, στην παροχή υποστηρικτικής φροντίδας και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ διαφόρων ειδικοτήτων (νευρολόγου, ψυχιάτρου, φυσικοθεραπευτή, λογοθεραπευτή).

Κινητικά συμπτώματα

Όταν η χορεία είναι ήπια και δεν έχει επιπτώσεις στη λειτουργικότητα, η αγωγή δεν είναι αναγκαία. Η περιστασιακή χρήση βενζοδιαζεπινών (αγχολυτικών) μπορεί να είναι βοηθητική, καθώς η χορεία επιδεινώνεται με το stress. Όταν είναι αρκετά έντονη ώστε να απαιτεί συνεχή φαρμακευτική αντιμετώπιση, υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές επιλογές:

• Τετραβεναζίνη και δευτετραβεναζίνη
  

Η τετραβεναζίνη (tetrabenazine) δρα μειώνοντας την απελευθέρωση των νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνη, σεροτονίνη και νοραδρεναλίνη. Στις παρενέργειές της περιλαμβάνονται παρκινσονισμός, κατάθλιψη και διαταραχές της καρδιακής αγωγιμότητας. Χρειάζεται προσοχή στη χρήση της καθώς και περιοδική εξέταση για την ανάπτυξη παρενεργειών. Η δευτετραβεναζίνη (deutetrabenazine) είναι μια χημικά παρόμοια ουσία, η οποία εγκρίθηκε πρόσφατα για την αντιμετώπιση της χορείας Huntington.

• Νευροληπτικά (αντιψυχωσικά)

Τα νευροληπτικά δρουν εμποδίζοντας τη δράση της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης στους αντίστοιχους υποδοχείς. Εκτός από τις θεραπευτικές τους δράσεις στη χορεία, μειώνουν το άγχος και τα ψυχωσικά συμπτώματα που ενδέχεται να εμφανιστούν στη νόσο. Όπως και η τετραβεναζίνη, μπορούν να οδηγήσουν σε παρκινσονισμό.

• Αμανταδίνη
  

Η αμανταδίνη (amantadine) έχει αντι-ιικές και αντιδυσκινητικές ιδιότητες (χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των δυσκινησιών στη νόσο Parkinson). Επιδρά στο ντοπαμινεργικό σύστημα και επιπλέον ανταγωνίζεται ασθενώς τους υποδοχείς NMDA. Είναι πιθανότατα λιγότερο αποτελεσματική από την τετραβεναζίνη και τα νευροληπτικά, αλλά έχει ευνοϊκότερο προφίλ παρενεργειών. Μπορεί να προκαλέσει πρήξιμο στα πόδια, ζάλη και δερματικές αλλοιώσεις. Σε υψηλές δόσεις μπορεί να επιδεινώσει τις γνωστικές λειτουργίες.

Ψυχολογικά συμπτώματα

• Κατάθλιψη
  

Θα πρέπει να αναζητώνται πάντα συμπτώματα πιθανής κατάθλιψης σε ασθενείς με νόσο Huntington, ειδικά όταν γίνεται λήψη τετραβεναζίνης. Αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με τη χρήση σεροτονεργικών αντικαταθλιπτικών.

• Ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμοί
  

Εμφανίζονται συχνά και αντιμετωπίζονται επίσης με σεροτονεργικά αντικαταθλιπτικά.

• Ψυχωσικά συμπτώματα

Αντιμετωπίζονται με τη χρήση νευροληπτικών φαρμάκων, τα οποία είναι συγχρόνως αποτελεσματικά και ενάντια στη χορεία.