Τι είναι η ήπια γνωστική διαταραχή;
Ο όρος «Ήπια Γνωστική Διαταραχή» (Mild Cognitive Impairment – MCI) αναφέρεται σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από εξασθένηση των νοητικών λειτουργιών σε βαθμό μεγαλύτερο από τον αναμενόμενο για την ηλικία, όχι όμως στο βαθμό που απαιτείται προκειμένου να τεθεί η διάγνωση άνοιας. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να εμφανίζει επίμονη, μικρού βαθμού έκπτωση στη μνήμη, η οποία να τεκμηριώνεται κατά τη νευρολογική εξέταση, αλλά να ανταποκρίνεται στις καθημερινές υποχρεώσεις χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα.
Γράφει ο νευρολόγος Ανδρέας Π. Μούστρης
Κατηγορία: Μνήμη & Άνοια
Ενίοτε, το κυρίαρχο σύμπτωμα της ήπιας γνωστικής διαταραχής δεν αφορά την επεισοδιακή (αυτοβιογραφική) μνήμη. Μπορεί, για παράδειγμα, να πρόκειται για διαταραχή του λόγου ή διαταραχή στον προσανατολισμό στο χώρο. Ωστόσο, η αμνησικού τύπου ήπια γνωστική διαταραχή είναι η πιο συχνή μορφή.
Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εξασθένηση της μνήμης που παρατηρείται φυσιολογικά με την πρόοδο της ηλικίας, και στην ήπια γνωστική διαταραχή είναι λεπτή. Η διάκριση των δύο καταστάσεων είναι, ωστόσο, σημαντική.
Πόσο συχνή είναι η ήπια γνωστική διαταραχή;
Η ήπια γνωστική διαταραχή αποτελεί πρόβλημα κυρίως της τρίτης ηλικίας. Η συχνότητα εμφάνισής της ποικίλλει στις διάφορες μελέτες. Εκτιμάται ότι αφορά περίπου το 10% του πληθυσμού 70 έως 79 ετών και ανέρχεται στο 25% για τις ηλικίες μεταξύ 80 και 89 ετών.
Πού οφείλεται η ήπια γνωστική διαταραχή;
Η διαταραχή είναι ετερογενής ως προς την αιτιολογία της. Πολλές φορές, αποτελεί προστάδιο της νόσου Alzheimer ή μιας συναφούς νευροεκφυλιστικής πάθησης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνιστά στην ουσία το μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στη φυσιολογική γνωστική λειτουργία και στην έκδηλη άνοια. Ωστόσο, σε αρκετά άτομα τα συμπτώματα οφείλονται σε μη νευροεκφυλιστικά αίτια, όπως, για παράδειγμα:
- Κατάθλιψη και stress
- Φαρμακευτικές παρενέργειες
- Υποθυρεοειδισμός
- Έλλειψη βιταμίνης Β12
- Κατάχρηση αλκοόλ
Η πλειοψηφία των μελετών που έχουν γίνει για την ήπια γνωστική διαταραχή, αφορούν κυρίως άτομα άνω των 60 ετών. Αυτός είναι, πιθανότατα, ένας από τους λόγους που τα αίτα της διαταραχής περιλαμβάνουν νευροεκφυλιστικές παθήσεις σε σχετικά μεγάλα ποσοστά. Φαίνεται όμως ότι, όσο μικρότερη είναι η ηλικία των πασχόντων, τόσο μειώνεται η πιθανότητα τα συμπτώματα να εξελιχθούν σε νόσο Alzheimer. Πρακτικά, άτομα νεότερα των 50 ετών με συμπτώματα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ήπια γνωστική διαταραχή, τις περισσότερες φορές, δεν μεταπίπτουν στα συνήθη ανοϊκά σύνδρομα.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ήπιας γνωστικής διαταραχής;
Δεν υπάρχει καμία εργαστηριακή εξέταση που να τεκμηριώνει με βεβαιότητα την ύπαρξη ήπιας γνωστικής διαταραχής. Η διάγνωση είναι κλινική, στηρίζεται δηλαδή στην αξιολόγηση των συμπτωμάτων από τον νευρολόγο. Η εξέταση στο ιατρείο μνήμης περιλαμβάνει συνήθως τα εξής:
- αναλυτικό ιστορικό σχετικά με την πιθανή εξασθένηση της μνήμης ή των άλλων γνωστικών λειτουργιών.
- αξιολόγηση της επίπτωσης των συμπτωμάτων στην καθημερινότητα
- λήψη ατομικού και οικογενειακού ιατρικού ιστορικού
- έλεγχος των φαρμακευτικών σκευασμάτων που λαμβάνονται
- έλεγχος για ενδεχόμενη ύπαρξη διαταραχών διάθεσης, ύπνου ή συμπεριφοράς
- Αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών με τη χρήση τυποποιημένων κλιμάκων
- διενέργεια νευρολογικής εξέτασης (έλεγχος κινητικότητας, αισθητικότητας, ισορροπίας και αντανακλαστικών)
Με τα προαναφερθέντα διαγνωστικά βήματα, σε αρκετές περιπτώσεις η αιτία του προβλήματος γίνεται εμφανής. Πολλές φορές, θα χρειαστεί να διενεργηθεί περαιτέρω έλεγχος, ο οποίος συνήθως περιλαμβάνει αιματολογικές και απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου). Ενίοτε, πραγματοποιούνται επιπρόσθετες, πιο εξειδικευμένες εξετάσεις, καθώς και εκτενέστερος έλεγχος των γνωστικών λειτουργιών (νευροψυχολογικός έλεγχος).
Πώς εξελίσσεται η ήπια γνωστική διαταραχή;
Όπως αναφέρθηκε, σε ενα ποσοστό ατόμων με ήπια γνωστική διαταραχή τα συμπτώματα θα επιδεινωθούν σταδιακά, μεταπίπτοντας σε κάποιας μορφής άνοια (με συχνότερη τη νόσο Alzheimer). Το ποσοστό μετάπτωσης σε άνοια ποικίλλει ανάλογα με τη μελέτη, κυμαινόμενο μεταξύ 5% και 15% για κάθε έτος που περνά από τη χρονική στιγμή της διάγνωσης. Ωστόσο, σε ένα σημαντικό ποσοστό, τα συμπτώματα δεν θα εξελιχθούν σε άνοια (ενδέχεται και να βελτιωθούν).
Μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα η εξέλιξη της ήπιας γνωστικής διαταραχής σε νόσο Alzheimer;
Όχι.
Η παθολογία της νόσου Alzheimer ξεκινά στον εγκέφαλο τουλάχιστον 10 χρόνια (ίσως και 20) πριν την εμφάνιση των νοητικών συμπτωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι στα αρχικά (προ-κλινικά) στάδια, στον εγκέφαλο υπάρχουν αλλοιώσεις, οι οποίες όμως δεν είναι αρκετά σοβαρές ώστε να οδηγήσουν σε συμπτώματα. Ένας σημαντικός ερευνητικός στόχος είναι η ανεύρεση δεικτών που θα επιτρέψουν την ανίχνευση της νόσου Alzheimer σε αυτά τα πρώιμα στάδια.
Πώς αντιμετωπίζεται η ήπια γνωστική διαταραχή;
Πολλές από τις καταστάσεις που σχετίζονται με συμπτώματα ήπιας γνωστικής διαταραχής είναι αντιμετωπίσιμες (για παράδειγμα, η κατάθλιψη και η χρήση αντιχολινεργικών φαρμάκων). Όταν δεν ανευρίσκεται κάποιο συγκεκριμένο αίτιο, οι θεραπευτικές επιλογές είναι περιορισμένες. Μέχρι στιγμής, κανένα φάρμακο δεν έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό στη μείωση την πιθανότητας εξέλιξης της ήπιας γνωστικής διαταραχής σε νόσο Alzheimer ή συναφείς άνοιες. Υπάρχουν, όμως, αρκετοί τεκμηριωμένοι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση άνοιας, και η τροποποίησή τους είναι πιθανώς ωφέλιμη στην ήπια γνωστική διαταραχή:
- Αγγειακοί παράγοντες κινδύνου: η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία και το κάπνισμα σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης άνοιας. Η ρύθμισή τους έχει πολλαπλά οφέλη στη γενικότερη κατάσταση της υγείας.
- Διατροφή: η μεσογειακή διατροφή, εκτός από το γνωστό όφελος στη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος, φαίνεται ότι σχετίζεται με καλύτερη διατήρηση των γνωστικών λειτουργιών των ηλικιωμένων και με μικρότερο κίνδυνο ανάπτυξης νόσου Alzheimer.
- Σωματική δραστηριότητα και κοινωνικότητα: η συστηματική αερόβια άσκηση και η ενεργός κοινωνική δραστηριότητα, σχετίζονται με μικρότερη πιθανότητα έκπτωσης των νοητικών λειτουργιών.
- Εξάσκηση της μνήμης και των υπόλοιπων γνωστικών λειτουργιών: το υψηλό επίπεδο νοητικής λειτουργίας, ίσως ενεργοποιεί μηχανισμούς «εφεδρείας» στον εγκέφαλο, οι οποίοι να καθυστερούν την εμφάνιση έκδηλων συμπτωμάτων άνοιας.
