Ημικρανία με ή χωρίς αύρα: συμπτώματα και θεραπεία

Τι είναι η ημικρανία;

Αν και ο όρος “ημικρανία” (migraine) ενίοτε χρησιμοποιείται αδιάκριτα για να χαρακτηρίσει κάθε μορφή πονοκεφάλου, εντούτοις πρόκειται για ένα νευρολογικό σύνδρομο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο πόνος της ημικρανίας εντοπίζεται συνήθως στο ήμισυ της κεφαλής, είναι σφυγμώδης και συνοδεύεται από ναυτία, φωτοφοβία ή ηχοφοβία. Σε ένα ποσοστό των πασχόντων, παρατηρούνται επιπρόσθετα νευρολογικά συμπτώματα μικρής διάρκειας: κατά κανόνα πρόκειται για οπτικές διαταραχές ή μούδιασμα στο ήμισυ του σώματος, συνιστώντας αυτό που ονομάζεται ημικρανική αύρα.

Γράφει ο νευρολόγος Ανδρέας Π. Μούστρης
Κατηγορία: Κεφαλαλγίες (πονοκέφαλος) & Προσωπαλγίες

Τυπικά, η ημικρανία εμφανίζεται κατά επεισόδια που διαρκούν ώρες ή ημέρες για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής. Αν και συχνά είναι απρόβλεπτη, πολλές φορές εκλύεται από παράγοντες όπως το στρες, η έμμηνος ρύση, ορισμένες τροφές, κ.ά. Η συχνότητα και η βαρύτητα των επεισοδίων ποικίλλει σημαντικά. Στο ένα άκρο του φάσματος οι πονοκέφαλοι εμφανίζονται περιστασιακά και δεν έχουν σημαντική επίπτωση στην ποιότητα ζωής. Στο άλλο άκρο, οι πονοκέφαλοι είναι έντονοι και συμβαίνουν πολλές φορές την εβδομάδα (ή και καθημερινά), καθηλώνοντας τους πάσχοντες στο κρεβάτι ενός σκοτεινού, ήσυχου δωματίου, μέχρι να αποδράμουν. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μία ημέρα με σοβαρή κρίση ημικρανίας, προκαλεί προσωρινή αναπηρία ισοδύναμη με εκείνη κινητικών ή ψυχικών διαταραχών.

Η Νευρολογία προσφέρει αρκετές επιλογές για την αντιμετώπιση της ημικρανίας. Μπορούν να διακριθούν σε θεραπείες που οδηγούν σε τερματισμό των μεμονωμένων επεισοδίων και σε θεραπείες που δρουν προφυλακτικά (αποτρέπουν την εμφάνισή τους). Με την κατάλληλη αγωγή, η πλειοψηφία των πασχόντων μπορεί να αντιμετωπίσει τους πονοκεφάλους αποτελεσματικά, μειώνοντας σημαντικά τις επίπτωσεις τους στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής.

Πόσο συχνή είναι η ημικρανία;

• Η ημικρανία είναι η δεύτερη συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας, μετά την κεφαλαλγία τάσης.
• Aφορά συνολικά το 12% του πληθυσμού.
• Είναι περίπου 3 φορές συχνότερη στις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες. Η διαφορά αυτή πιθανώς σχετίζεται με τις ορμόνες του φύλου.
• Εμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία και κορυφώνεται κατά την 4η δεκαετία ζωής. Ακολούθως, η συχνότητά της μειώνεται σταδιακά.
• Εκτιμάται ότι, κατά μέσο όρο, τα άτομα με ημικρανία περνούν το 5.3% του χρόνου της ζωής τους με πονοκέφαλο.

Συχνότητα (επί τοις εκατό επιπολασμός) ημικρανίας ανά ηλικιακή ομάδα σε άνδρες και γυναίκες. Πηγή: Migraine prevalence, disease burden, and the need for preventive therapy. Lipton RB, et al, Neurology. 2007 Jan 30;68(5):343-9.

Πού οφείλεται η ημικρανία;

Η ημικρανία έχει σύνθετη νευροβιολογική βάση. Πρόκειται στην ουσία για ένα νευρολογικό σύνδρομο, κατά το οποίο ένας γενετικά προδιατεθειμένος εγκέφαλος αντιδρά με μια σειρά από βιολογικές διεργασίες όταν μεταβάλλεται το εσωτερικό ή εξωτερικό περιβάλλον. Οι διεργασίες οδηγούν, όχι μόνο στον πόνο, αλλά και στα υπόλοιπα ημικρανικά συμπτώματα (ναυτία, φωτοφοβία, ηχοφοβία, αύρα). Οι μεταβολές του περιβάλλοντος συνιστούν τους εκλυτικούς παράγοντες.

Γενετικοί παράγοντες

Η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της ημικρανίας, με την πιθανότητα εμφάνισης να είναι περίπου τριπλάσια όταν υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό. Για ορισμένες μορφές ημικρανίας, τα υπεύθυνα γονίδια έχουν ταυτοποιηθεί. Πρόκειται για τις οικογενείς ημιπληγικές ημικρανίες (Familial Hemiplegic Migraine), οι οποίες οφείλονται σε μεταλλάξεις στα γονίδια CACNA1A, ATP1A2 και SCN1A και κληρονομούνται με επικρατητική κληρονομικότητα (ένα γονίδιο είναι αρκετό για να προκαλέσει νόσο και κάθε τέκνο έχει 50% πιθανότητα να το κληρονομήσει). Ωστόσο, οι μορφές αυτές είναι σπάνιες. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η κληρονομικότητα της ημικρανίας θεωρείται ότι προέρχεται από περισσότερα του ενός γονίδια, τα οποία δρουν αθροιστικά και αυξάνουν την ευπάθεια για εκδήλωση κρίσεων.

Μηχανισμοί που συμμετέχουν στην εκδήλωση των κρίσεων ημικρανίας

Σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των κρίσεων ημικρανίας παίζει η ενεργοποίηση του τρίδυμο-αγγειακού συστήματος. Οι μεταβολές στη λειτουργία του, οδηγούν στην απελευθέρωση αγγειοδραστικών πεπτιδίων (όπως το CGRP) και την εμφάνιση άσηπτης φλεγμονής.

• Τα αγγεία του εγκεφάλου διαστέλλονται και καθίστανται ευαίσθητα (γι’ αυτό και ο πόνος της ημικρανίας είναι σφυγμώδης).
• Η ναυτία που συνοδεύει την ημικρανία (και ενδεχομένως, σε κάποιες περιπτώσεις, ο ίλιγγος) σχετίζεται πιθανότατα με την ενεργοποίηση δομών του στελέχους του εγκεφάλου.
• Στην όλη διαδικασία συμμετέχουν και νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και το γλουταμινικό.
• Ένα ιδιαίτερο φαινόμενο, η φλοιώδης μετακινούμενη καταστολή είναι υπεύθυνο για την εμφάνιση της αύρας (βλ. παρακάτω).

Ποια είναι τα συμπτώματα της ημικρανίας;

Ένα τυπικό επεισόδιο ημικρανίας εξελίσσεται σε 4 στάδια:

• το πρόδρομο ή προειδοποιητικό στάδιο
• την αύρα
• τον πονοκέφαλο
• το στάδιο της αποδρομής

Σημειώνεται ότι, οι κρίσεις ημικρανίας διαφέρουν μεταξύ τους και επομένως δεν χαρακτηρίζονται πάντα από την εμφάνιση όλων των σταδίων. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να εμφανίζει με την πάροδο των ετών, τυπικά επεισόδια με αύρα, επεισόδια χωρίς αύρα και επεισόδια με αύρα χωρίς καθόλου πονοκέφαλο.

1. Πρόδρομο ή προειδοποιητικό στάδιο

Το στάδιο αυτό προηγείται του πονοκεφάλου κατά 24 με 48 ώρες. Παρατηρείται στο 60% των περιπτώσεων και χαρακτηρίζεται από ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Συχνά χασμουρητά
• Μεταβολές της διάθεσης
• Ευερεθιστότητα
• Αυξημένη όρεξη
• Δυσκοιλιότητα
• Αίσθημα τάσης στον αυχένα

2. Αύρα

Ο όρος “αύρα” (migraine aura) αναφέρεται στην παρουσία εστιακών νευρολογικών συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου ημικρανίας. Την πρώτη φορά που εμφανίζεται, πολλές φορές προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, καθώς μπορεί να μιμηθεί τα συμπτώματα ενός παροδικού αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου.

• Η αύρα παρατηρείται στο 10%-30% των πασχόντων.
• Εισβάλλει σταδιακά και διαρκεί από 5 λεπτά έως 1 ώρα.
• Συνήθως προηγείται του πονοκεφάλου, ενδέχεται όμως να εμφανιστεί συγχρόνως με αυτόν.
• Μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορα συμπτώματα: οπτικές διαταραχές, μούδιασμα, διαταραχές του λόγου, ζάλη-ίλιγγο και ημιπληγία.
• Η ημιπληγία (αδυναμία στο ήμισυ του σώματος) συνιστά σπάνια μορφή αύρας. Τα κινητικά συμπτώματα μπορούν να διαρκέσουν ημέρες ή εβδομάδες και χαρακτηρίζουν τις ημιπληγικές ημικρανίες.

Η οπτική αύρα είναι η συχνότερη μορφή. Συνήθως εκδηλώνεται με τη μορφή σπινθηροβόλων σκοτωμάτων, (φωτεινά “λαμπάκια”) τα οποία σταδιακά (σε διάστημα λεπτών) επεκτείνονται προς την περιφέρεια του οπτικού πεδίου. Το οπτικό έλλειμμα συχνά αποκτά ημικυκλικό σχήμα (ή σχήμα “C”), αφοριζόμενο από τεθλασμένες γραμμές (με πορεία “ζιγκ-ζαγκ”). Αν και οι πάσχοντες πολλές φορές αναφέρουν ότι βλέπουν την αύρα στο ένα μάτι, στην πραγματικότητα αφορά το ήμισυ του οπτικού πεδίου (γίνεται δηλαδή αντιληπτή και από τα δύο μάτια).

Η αισθητική αύρα μπορεί να ακολουθήσει την οπτική και παίρνει τη μορφή αιμωδιών (βελόνιασμα ή μυρμήγκιασμα) που επεκτείνονται σταδιακά. Μπορεί να εμφανιστεί αρχικά στο ένα χέρι και ακολούθως να ταξιδέψει προς το σύστοιχο ήμισυ του προσώπου, του στόματος και της γλώσσας. Η δυσφασική αύρα μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες στην εκφορά του λόγου.

Η αύρα οφείλεται σε ένα ιδιαίτερο φαινόμενο που ονομάζεται φλοιώδης μετακινούμενη καταστολή (cortical spreading depression). Στην ουσία, πρόκειται περί ενός “ηλεκτρικού κύματος” το οποίο ταξιδεύει με ταχύτητα 3mm/λεπτό στο φλοιό του εγκεφάλου και οδηγεί σε παροδική δυσλειτουργία των περιοχών που προσβάλλει. Ξεκινά συχνότερα από τον ένα ινιακό λοβό (στον οποίο αντιπροσωπεύεται το αντίπλευρο ήμισυ του οπτικού πεδίου) και επεκτείνεται προς τα υπόλοιπα φλοιώδη τμήματα του εγκεφάλου.

3. Πονοκέφαλος

Ο πονοκέφαλος της ημικρανίας έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Διαρκεί από 4 έως 72 ώρες (συνήθως λιγότερο από μία ημέρα).
• Είναι μέτριας ή μεγάλης έντασης.
• Εντοπίζεται συνήθως στο ήμισυ της κεφαλής (συχνότερα στο μέτωπο και τον κρόταφο), αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Οι ημικρανικές κρίσεις μπορούν να οδηγήσουν σε πόνο και στις δύο πλευρές, ειδικά στα παιδιά και τους εφήβους.
• Έχει σφυγμώδη χαρακτήρα (συχνά οι πάσχοντες περιγράφουν ότι νιώθουν ρυθμικές “σφυριές” στην κεφαλή, σύγχρονες με τον καρδιακό παλμό).
• Επιδεινώνεται με τη σωματική δραστηριότητα (π.χ. το περπάτημα ή τις δουλειές του σπιτιού).
• Συχνά συνοδεύεται από ναυτία, φωτοφοβία, ηχοφοβία και οσμοφοβία (τα φώτα, οι ήχοι και οι έντονες μυρωδιές είναι ενοχλητικά).

Κατά τη διάρκεια μιας τυπικής έντονης κρίσης ημικρανίας, οι πάσχοντες αδυνατούν να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους και ξαπλώνουν σε ένα ήσυχο σκοτεινό δωμάτιο μέχρι να υποστρέψουν τα συμπτώματα.

4. Στάδιο αποδρομής

Μετά την ύφεση του πονοκεφάλου, ενδέχεται να παρατηρηθούν αίσθημα εξάντλησης, ζάλη, δυσκολία στη συγκέντρωση και συναισθηματικές μεταβολές (κακή διάθεση ή, αντίθετα, ευφορία).

Ζάλη, ίλιγγος και ημικρανική αιθουσοπάθεια

Ο ίλιγγος (η αίσθηση περιστροφής του περιβάλλοντος ή του εαυτού) και η ζάλη, εμφανίζονται συχνότερα στα άτομα με ημικρανία συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η αύξηση αυτή, οφείλεται (εν μέρει τουλάχιστον) στην ημικρανική αιθουσοπάθεια ή αιθουσαία ημικρανία. Ο όρος “αιθουσοπάθεια” αναφέρεται σε διαταραχή του αιθουσαίου συστήματος του εγκεφάλου, το οποίο εμπλέκεται στη ρύθμιση της ισορροπίας και των οφθαλμικών κινήσεων. Περίπου 10%-20% των ατόμων με ημικρανία, πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για αιθουσαία ημικρανία: εμφανίζουν επομένως, εκτός από πονοκέφαλο, και επεισόδια ιλίγγου (κατά τη διάρκεια μιας ημικρανικής κρίσης ή μεμονωμένα).

Πόσο συχνά εμφανίζονται οι κρίσεις ημικρανίας;

Η συχνότητα των επεισοδίων ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Επίσης, κατά τη διάρκεια της ζωής, συχνά υπόκειται σε διακυμάνσεις. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται ορισμένα από τα αποτελέσματα της American Migraine Prevalence and Prevention study, στην οποία συνελέγησαν δεδομένα για περισσότερα από 10.000 άτομα με ημικρανία.

Από τα ευρήματα της μελέτης φαίνεται ότι:

• H πλειοψηφία των πασχόντων εμφανίζει 1-4 επεισόδια το μήνα, με τo 31.3% να εμφανίζει 3 ή περισσότερα επεισόδια το μήνα.
• Η ημικρανία έχει κατά κανόνα επίπτωση στη λειτουργικότητα. Οδηγεί συχνά σε άδεια από την εργασία, μειωμένη παραγωγικότητα και αδυναμία ανταπόκρισης στις κοινωνικές ή οικογενειακές υποχρεώσεις.  Στο 53.7%, οι πονοκέφαλοι επηρεάζουν τη λειτουργικότητα σε σοβαρό βαθμό ή καθηλώνουν τους πάσχοντες στο κρεβάτι.
• Περίπου στις μισές περιπτώσεις, ένα επεισόδιο ημικρανίας οδηγεί σε περιορισμό της δραστηριότητας για χρονικό διάστημα μικρότερο της μίας ημέρας. Ωστόσο, στο 35%, οι επιπτώσεις  ξεπερνούν τις 24 ώρες.

Τι πυροδοτεί τις κρίσεις ημικρανίας;

Τι είναι η χρόνια ημικρανία;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα επεισόδια ημικρανίας γίνονται σταδιακά ολοένα και συχνότερα, οδηγώντας τελικά σε καθημερινό ή σχεδόν καθημερινό πονοκέφαλο. Αυτή η μορφή ονομάζεται χρόνια ημικρανία και παρατηρείται περίπου στο 1% του πληθυσμού. Για τη διάγνωσή της, απαιτείται η παρουσία πονοκεφάλων 15 ή περισσότερες ημέρες το μήνα, με τουλάχιστον 8 εξ αυτών να εμφανίζουν τυπικά ημικρανικά χαρακτηριστικά (ναυτία, φωτοφοβία, κτλ).

• Η χρόνια ημικρανία έχει σημαντική επίπτωση στην ποιότητα ζωής και σχετίζεται με υψηλά ποσοστά κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών και διαταραχών του ύπνου.
• Κάθε έτος, εκτιμάται ότι 2.5% των πασχόντων μεταπίπτουν από την επεισοδιακή στη χρόνια μορφή.
• Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για μετάπτωση σε χρονιότητα είναι η κατάχρηση αναλγητικών-αντιημικρανικών φαρμάκων. Η χρήση των συγκεκριμένων σκευασμάτων πέραν των συνιστώμενων ορίων οδηγεί σε παράδοξη επιδείνωση των πονοκεφάλων (medication overuse headache).
• Ανάμεσα στους υπόλοιπους, τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, περιλαμβάνονται η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας καφεΐνης, η παχυσαρκία, διαταραχές του ύπνου και η κατάθλιψη.

Πώς αντιμετωπίζεται η ημικρανία;

Υπάρχουν αρκετές επιλογές για την αντιμετώπιση της ημικρανίας. Η εξατομίκευση της θεραπείας, η ενημέρωση των πασχόντων σχετικά με τις διάφορες πτυχές του προβλήματος και η ενεργός συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του θεραπευτικού πλάνου είναι αναγκαία προκειμένου να επιτευχθούν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Η αντιμετώπιση μπορεί να διακριθεί στη θεραπεία τερματισμού των κρίσεων (οξεία θεραπεία) και στην προφυλακτική θεραπεία.  Στην πρώτη περίπτωση χορηγούνται φάρμακα κατά τη διάρκεια του πονοκεφάλου, οδηγώντας στην ύφεσή του. Στη δεύτερη, η αγωγή περιλαμβάνει την καθημερινή λήψη ενός σκευάσματος για ένα χρονικό διάστημα, με στόχο τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης των μεμονωμένων επεισοδίων.

Οξεία θεραπεία της ημικρανίας

Η αντιμετώπιση των επιμέρους κρίσεων ημικρανίας μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση αναλγητικών διαφόρων κατηγοριών, ενίοτε σε συνδυασμό με αντιεμετικά. Η επιλογή του σκευάσματος γίνεται μετά από συνεκτίμηση διαφόρων στοιχείων, όπως η ένταση και η διάρκεια των κρίσεων, η ύπαρξη έντονης ναυτίας, ενδεχόμενα προβλήματα υγείας, κτλ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η χρήση των αντι-ημικρανικών φαρμάκων πέραν ενός ορίου μπορεί να τα καταστήσει μη αποτελεσματικά και να οδηγήσει σε ένα χρόνιο, σχεδόν καθημερινό πονοκέφαλο. Αν και η τάση για πρόκληση αυτού του πονοκεφάλου δεν είναι η ίδια για όλες τις κατηγορίες αναλγητικών, σε γενικές γραμμές, η λήψη τους δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τις δύο ημέρες την εβδομάδα (κατά μέσο όρο).

1. Παρακεταμόλη και μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη

• Ορισμένα είναι διαθέσιμα χωρίς ιατρική συνταγή (συνήθη παυσίπονα).
• Είναι αποτελεσματικά σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά συνήθως δεν αρκούν σε έντονες κρίσεις ημικρανίας.
• Συχνότερα χρησιμοποιούμενα αντιφλεγμονώδη στην ημικρανία είναι η δικλοφενάκη, η ιβουπροφαίνη και η ναπροξένη.
• Η παρακεταμόλη μπορεί να χορηγηθεί με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

2. Τριπτάνες

• Οι τριπτάνες είναι συνολικά η πιο αποτελεσματική ομάδα φαρμάκων για την αντιμετώπιση των κρίσεων ημικρανίας. Δεν είναι κατάλληλες για την αντιμετώπιση άλλων κεφαλαλγιών, όπως π.χ. ο πονοκέφαλος τάσης (με εξαίρεση την αθροιστική κεφαλαλγία).
• Ασκούν τις δράσεις τους μέσω των υποδοχέων σεροτονίνης, επάγοντας σύσπαση των αγγείων του κεντρικού νευρικού συστήματος και τροποποιώντας τη λειτουργία των νευρικών οδών του πόνου στο στέλεχος του εγκεφάλου.
• Οι διαφορές ανάμεσα στις διαθέσιμες τριπτάνες (σουματριπτάνη, ριζατριπτάνη, ελετριπτάνη, φροβατριπτάνη, αλμοτριπτάνη, ναρατριπτάνη, ζολμιτριπτάνη) είναι, συνολικά, μικρές.  Ωστόσο, κάποιος που δεν ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά σε μία από αυτές, ενδέχεται να ανταποκριθεί σε κάποια άλλη.
• Η αποτελεσματικότητά τους είναι μεγαλύτερη όταν λαμβάνονται νωρίς, κατά την έναρξη του πόνου. Δεν συνιστάται όμως να λαμβάνονται κατά τη διάρκεια της αύρας ή κατά την πρόδρομη φάση. Επίσης, δεν πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά (για να μην εμφανιστεί ο πονοκέφαλος).
• Εάν η ανταπόκριση στις τριπτάνες είναι μερική, ο συνδυασμός τους με μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη ενδέχεται να αυξήσει την αποτελεσματικότητα.
• Είναι καλά ανεκτά φάρμακα. Παρενέργειες παρατηρούνται στη μειοψηφία των περιπτώσεων και υποχωρούν σύντομα. Συνήθως περιλαμβάνουν το αίσθημα ζάλης ή έξαψης, τη δυσφορία στο θώρακα και την υπνηλία.
• Οι τριπτάνες αντενδείκνυνται σε άτομα με αρρύθμιστη αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία νόσο, ιστορικό αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και περιφερική αγγειοπάθεια.
• Ο συνδυασμός τριπτανών με φάρμακα που αυξάνουν τη διαθεσιμότητα της σεροτονίνης ενέχει τον κίνδυνο εμφάνισης συνδρόμου σεροτονίνης. Αν και το ρίσκο με τα συνήθη σεροτονεργικά αντικαταθλιπτικά φαίνεται πως είναι εξαιρετικά μικρό, θα πρέπει να ενημερώνεται άμεσα ο ιατρός εάν παρατηρηθεί τρόμος (τρέμουλο), μυικοί σπασμοί ή τινάγματα, ταχυκαρδία, εφιδρώσεις ή έντονο άγχος κατά τη λήψη των φαρμάκων. Επίσης, χρειάζεται προσοχή εάν λαμβάνονται συμπληρώματα που περιέχουν τρυπτοφάνη, 5-HTP ή St John’s Wort (βαλσαμόχορτο).

3. Παράγωγα εργοταμίνης

• Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας (εργοταμίνη και διυδροεργοταμίνη) είναι παλαιότερα και λιγότερο αποτελεσματικά από τις τριπτάνες.
• Ο μηχανισμός δράσης τους είναι μη-εκλεκτικός, με αποτέλεσμα να έχουν περισσότερες παρενέργειες.
• Δεν πρέπει να λαμβάνονται μαζί με τριπτάνες.
• Πλέον, χρησιμοποιούνται σε πολύ λίγες περιπτώσεις ημικρανίας.

Προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας

Όπως αναφέρθηκε, κατά την προφυλακτική θεραπεία λαμβάνεται καθημερινά ένα φάρμακο, οδηγώντας σε μείωση της συχνότητας και της έντασης των επεισοδίων. Σε γενικές γραμμές, έχει ένδειξη όταν οι πονοκέφαλοι είναι συχνοί (εμφανίζονται τουλάχιστον 4 φορές το μήνα) ή δεν αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά με τα αναλγητικά. Η ύφεση των ημικρανιών επέρχεται σταδιακά, σε διάστημα αρκετών εβδομάδων (τα αποτελέσματα συνήθως αξιολογούνται μετά από 2 μήνες). Εφόσον η ανταπόκριση είναι ικανοποιητική, η θεραπεία συνεχίζεται κατά κανόνα για 6 έως 9 μήνες, μετά το πέρας των οποίων μπορεί να επιχειρηθεί η σταδιακή διακοπή της.

Υπάρχουν αρκετά σκευάσματα με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα. Τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα είναι τα ακόλουθα:

1. β-blockers (προπρανολόλη, μετοπρολόλη, ατενολόλη)

• Είναι αντι-υπερτασικά φάρμακα και επιπλέον χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου.
• Αντενδείκνυνται σε βρογχικό άσθμα, βραδυαρρυθμίες και περιφερική αγγειοπάθεια.
• Είναι συνήθως καλά ανεκτά. Εάν εμφανιστούν παρενέργειες, συχνότερα πρόκειται για αίσθημα κόπωσης, ζάλη, βραδυκαρδία ή διαταραχές του ύπνου.

2. Αντιεπιληπτικά (τοπιραμάτη, βαλπροϊκό)

• Η τοπιραμάτη είναι ένα από τα φάρμακα πρώτης γραμμής για τη θεραπεία της ημικρανίας. Οι συνηθέστερες παρενέργειές της είναι οι αιμωδίες (μουδιάσματα), η απώλεια βάρους και οι δυσκολίες στη μνήμη-συγκέντρωση. Αποφεύγεται σε άτομα με ιστορικό νεφρολιθίασης.
• Το βαλπροϊκό χρησιμοποιείται λιγότερο συχνά. Μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές, τρόμο (τρέμουλο), αύξηση βάρους και τριχόπτωση, ενώ η λήψη του συνοδεύεται από περιοδικό αιματολογικό έλεγχο. Έχει απόλυτη αντένδειξη στην εγκυμοσύνη.

3. Αντικαταθλιπτικά

• Η αποτελεσματικότητα αυτής της ομάδας φαρμάκων στην ημικρανία δεν σχετίζεται άμεσα με τις αντικαταθλιπτικές τους ιδιότητες, αλλά με επιπρόσθετες δράσεις τους στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
• Προτιμώνται όταν συνυπάρχει κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές.
• Δεν είναι όλα τα αντικαταθλιπτικά αποτελεσματικά. Ισχυρότερα δεδομένα υπάρχουν για την αμιτριπτυλίνη, η οποία ανήκει στα παλαιότερης γενιάς τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά.
• Η αμιτριπτυλίνη μπορεί να προκαλέσει υπνηλία (γι’ αυτό λαμβάνεται το βράδυ), ξηροστομία, δυσκοιλιότητα, θάμβος όρασης και αύξηση βάρους. Αποφεύγεται σε ηλικιωμένους και σε άτομα με καρδιολογικά προβλήματα.
• Από τα νεότερα αντικαταθλιπτικά, η βενλαφαξίνη πιθανότατα είναι αποτελεσματική. Έχει λιγότερες παρενέργειες από την αμιτριπτυλίνη και είναι καλύτερα ανεκτή. Ενδέχεται να οδηγήσει σε ναυτία και διαταραχές του ύπνου (κυρίως τις πρώτες ημέρες λήψης, υποχωρούν σύντομα), ήπιο τρόμο (τρέμουλο) και μείωση της libido.

4. Φλουναριζίνη

• Η φλουναριζίνη είναι αναστολέας διαύλων ασβεστίου και χρησιμοποιείται επιπρόσθετα στη θεραπεία του ιλίγγου.
• Οι συνηθέστερες παρενέργειές της είναι η υπνηλία και το αίσθημα κόπωσης. Ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση βάρους.
• Αποφεύγεται σε άτομα με ιστορικό κατάθλιψης ή παρκινσονισμό.

5. Μονοκλωνικά αντισώματα κατά του CGRP

• Πρόκειται για νέα γενιά αντι-ημικρανικών φαρμάκων, τα οποία δρούν μπλοκάροντας το πεπτίδιο CGRP ή τον υποδοχέα του. Έχουν μελετηθεί τόσο στην επεισοδιακή, όσο και στη χρόνια ημικρανία.
• Μέχρι στιγμής, έχουν εγκριθεί από τον αμερικανικό οργανισμό τροφίμων και φαρμάκων 3 ουσίες: το erenumab (Aimovig), το fremanezumab (Ajovy) και το galcanezumab (Emgality).
• Τα μονοκλωνικά αντισώματα χορηγούνται με υποδόρια ένεση μία φορά το μήνα.
• Έχουν πολύ καλό προφίλ παρενεργειών, με συνηθέστερες τις δερματικές αντιδράσεις στο σημείο ένεσης και την εμφάνιση δυσκοιλιότητας (σε μικρό ποσοστό).
• Είναι φάρμακα υψηλού κόστους. Ως εκ τούτου, δεν αναμένεται να εγκριθούν ως προληπτική θεραπεία πρώτης γραμμής.

Διαβάστε περισσότερα για τα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του CGRP.

6. Βραχυπρόθεσμη προφύλαξη

Στην περίπτωση που είναι γνωστή εκ των προτέρων η έκθεση σε έναν εκλυτικό παράγοντα, μπορεί να εξεταστεί το ενδεχόμενο προληπτικής χρήσης ενός αναλγητικού φαρμάκου. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει λήψη ενός αντιφλεγμονώδους πριν από συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες (εφόσον η σωματική άσκηση τεκμηριωμένα πυροδοτεί ημικρανίες). Σε γυναίκες με προβλέψιμη καταμήνιο εμφάνιση των ημικρανιών, η λήψη αντιφλεγμονωδών ή τριπτανών για 3-5 ημέρες περί την έμμηνο ρύση, ενδέχεται να αποτρέψει την εμφάνιση των πονοκεφάλων.

Θεραπεία της χρόνιας ημικρανίας

Η χρόνια ημικρανία αντιμετωπίζεται συνήθως με συνδυασμό φαρμακευτικών και μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων (αλλαγές στον τρόπο ζωής, αποφυγή εκλυτικών παραγόντων, συμπεριφορική θεραπεία).

• Σημαντικό ποσοστό πασχόντων κάνει κατάχρηση παυσίπονων ή τριπτανών. Ο περιορισμός της λήψης τους εντός των επιτρεπτών ορίων συνιστά σημαντικό θεραπευτικό βήμα.
• Παράλληλα, χορηγείται προφυλακτική αγωγή με στόχο τη μείωση της συχνότητας των επεισοδίων.
• Στις θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνεται η χρήση αλλαντικής τοξίνης (Botox). Το όφελος από τη θεραπεία φαίνεται ότι είναι μικρό: στις μελέτες PREEMPT, το Botox οδήγησε σε μείωση της συχνότητας των πονοκεφάλων κατά 2 περίπου ημέρες το μήνα, συγκριτικά με το εικονικό φάρμακο (η σύγκριση αφορά στατιστικούς μέσους όρους). Η χρήση αλλαντικής τοξίνης δεν ενδείκνυται στην επεισοδιακή ημικρανία (λιγότερα από 15 επεισόδια πονοκεφάλων το μήνα).